یکی از این عوامل بیماریزا عفونت با گونه هاي مختلف جنس گالی باکتریوم است که یک بیماری در حال گسترش در صنعت طیور به ويژه مرغ تخمگذار است. علت افزایش نگرانی ها درباره این باکتری کمبود یا نبود اطلاعات کافی درباره کینتیک رشد، عوامل حدت، بیماریزایی و واکسن های مناسب است. بروز و شیوع بسيار زياد مقاومت های آنتی بیوتیکی در بین سویه های مختلف باکتری و فراوانی شکست درمان باکتری به عنوان یک مشکل نوپدید مطرح می شود. معضل بعدی مرتبط با عفونت به این باکتری این است که غالبا در سیستم متراکم پرورش (شکل صنعتی پرورش ماکیان) مشکل زیادی ایجاد و باعث افت تولید و تلفات سنگین در جوجه های گوشتی و افت تولید و تلفات سنگین در جوجه های گوشتی و افت تولید تخم و افزایش تلفات در مرغان تخم گذار می شود. گالی باکتریوم گسترش جهانی داشته و از تمام کشورهای دنیا گزارش شده است. معضل اصلی این بیماری چند چهره بودن و تنوع علایم آن و نبود علایم اختصاصی حتی در کالبدگشایی است که شناسایی آنرا با مشکل مواجه کرده است.
گالي باكتريوم Gallibacterium از ارگانيسم هاي موجود در قسمت هاي بالاي دستگاه تنفس و قسمت هاي انتهائي دستگاه تناسلي پرندگان است. اين باكتري در سراسر دنيا از طيف وسيعي از پرندگان پرورشي و وحشي گزارش شده است.در صنعت مرغ تخمگذار بيماري عمدتا باعث خسارت از طريق كاهش تخم گذاري و در پاره اي موارد مرگ و مير مي شود. گالي باكتريوم شايعترين باكتري گرم منفي دستگاه تناسلي مرغان تخمگذار است كه به تنهائي قادر به ايجاد ضايعات مي باشد. گالي باكتريوم Gallibacterium از مهمترين جنس هاي خانواده پاستورلاسه مي باشد. گونه هاي مختلف شناسائي شده گالي باكتريوم قادر به ايجاد سالپنژيت (عفونت مجاري تناسلي) در گله هاي تخمگذار و مادر است كه عمدتا با ايجاد ضايعات در دستگاه تناسلي همراه است هر چند علائم تنفسي و اسهال نيز در مورادي مشاهده مي شود. بيماري در مزارع مبتلا به عفونت باعث خسارت از طريق كاهش شديد تخم گذاري و در مواردي كاهش سريع توليد تخم به ميزان 10% در مدت يك هفته مي شود. طي دهه گذشته مطالعات متعددي در كشورهاي امريكا، مكزيك و تعدادي كشورهاي اروپائي از جمله دانمارك بر روي شناسائي انتشار و نقش عفونت گالي باكتريوم در گله هاي مرغ مادر و تخمگذار انجام شده است. از جمله مهمترين آن ها بررسي پنج ساله اي است در آمريكا كه از سال 2006 تا سال 2011 انجام شد. اين مطالعه كه بر روي نمونه هاي مرغ ارسالي به آزمايشگاه مركزي تحقيق و تشخيص ايالت ميسي سي پي آمريكا انجام شد، نشان دهنده افزايش ميزان عفونت به گالي باكتريوم در گله هاي مرغ مادر طي دوره پنج ساله بود. اين مطالعه همچنين نشان دهنده مقاومت كامل گالي باكتريوم هاي جدا شده به طيف وسيعي از آنتي بيوتيك ها شامل نووبيوسين، تايلوزين، لينكوزاميد، تتراسيكلين، سولفانوميدها، فلوروكوئينولون ها، و فلورفنيكول بود. جالب توجه اينكه مقاومت آنتي بيوتيكي جدايه هاي گالي باكتريوم ارتباطي به برخورد پيشين با عوامل آنتي بيوتيكي نشان نمي دهد. مطالعه اي در سال 2003 در دانمارك بر روي 27 مزرعه پرورشي انواع مختلف اجداد، مادر گوشتي، مادر تخمگذار، و تخمگذار نشان دهنده وجود عفونت در اين مزارع تحت مطالعه از صفر تا 96% بود. اخيرا در ايران، مطالعه اي صورت گرفت كه نشان دهنده وجود عفونت گالي باكتروم در كشور است. اين بررسي براي اولين بار موفق به جداسازي و شناسائي گالي باكتريوم از مجاري تناسلي مرغان تخمگذار با علائم سالپنژيت شد.
ويژگي هاي باكتري
باکتری گالی باکتریوم یک باکتری گرم منفی، میله ای، غیر متحرک، کپسوله و هوازی اختیاری در خانواده پاستورلاسه است. کلونی های باکتری در محیط بلاد آگار بتاهمولیتیک، صاف و خاکستری، شفاف و گرد و برجسته و قطر 1-2 میلیمتر پس از 24-48 ساعت است. گونه گالی باکتریوم آناتیس دارای دو بیووار همولیتیکا و آناتیس است که بیووار همولیتیکا از لحاظ بیماریزایی دارای اهمیت است.
طیف میزبانی
گالی باکتریوم از انواعی از پرندگان و حتی حیوانات جداشده است. اما میزبان مورد علاقه آن جوجه است. از سالها قبل این باکتری به عنوان یک همزیست مسالمت آمیز در قسمت فوقانی دستگاه تنفس و انتهای دستگاه تناسلی جوجه های سالم مطرح بوده است.تحت شرایط مناسب محیطی این باکتری از این اندام ها وارد خون شده و به صورت سیستمیک پرنده را می تواند درگیر کند. این باکتری تا کنون به غیر از جوجه ها از بوقلمون، غاز، اردک و قرقاول، مرغ گینه ای، کبک، مرغ عشق، طوطی سانان و طاووس و پرندگان وحشی حتی از گاو و خوک هم جدا شده است. علاوه بر پرنده سالم سويه هايي از اين ارگانيسم از پرنده های بیمار و گاو و خوک هم جدا شده است. اخیرا گزارشی از جداسازی باکتری از یک مورد باکتری امی کشنده در فردی که دچار ضعف ایمنی بود منتشر شده است.
انتقال عفونت
راه معمول انتقال عفونت انتقال به روش افقی است. عفونت در جوجه های یک ماهه معمول است. با وجودی که انتقال عمودی در خانواده پاستورلاسه معمول نیست، انتقال عفونت از راه تخمدان که به نوعی عمودی محسوب می گردد درباره باکتری گالی باکتریوم در مطالعات تجربی تایید شده است. ضمنا این باکتری را از زرده تخم مرغ و جوجه 4 روزه ای که والد بیمار و متلا به عفونت گالی باکتریوم بوده است جدا کرده اند. پس فرضیه روش عمودی انتقال درباره این باکتری مطرح است. انتقال از طریق آمیزشی و توسط اسپرم خروس هاي آلوده هم گزارش شده است.
بیماریزایی
جداسازی مکرر این باکتری از نای و کلوآک پرنده های سالم بیانگر همزیستی مسالمت آمیز این باکتری در نواحی فوقانی دستگاه تنفس و قسمت تحتانی دستگاه تناسلی جوجه های سالم است. با این حال این باکتری از ضایعات متعدد پاتولوژیک شامل سپتی سمی، پریکاردیت، هپاپتیت، التهاب تخمدان(یوفوریت)، التهاب روده، تورم صفاق(پریتونیت)، ضایعات دستگاه تنفس (تورم کیسه های هوایی) و سالپنژیت (تورم اویداکت) جدا شده است، نشانه این است که این ارگانیسم فرصت طلب است. اخیرا مشخص شده است که این باکتری می تواند با وجود کلونیزه شدن در قسمت فوقانی دستگاه تنفس بدون علایم بالینی باعث ضایعات شدید در دستگاه تناسلی گردد. و گفته می شود که گالی باکتریوم می تواند برای دستگاه تناسلی به صورت یک عامل پاتوژن اولیه عمل کند. در مطالعه ای تجربی کیفیت اسپرم خروس به دلیل کاهش تراک، تحرک، پیوستگی غشای اسپرم به دنبال عفونت با گالی باکتریوم کاهش یافت. به دلیل طیف وسیع علایم و تظاهرات پاتولوژیک عفونت گالی باکتریوم تصمیم گیری درباره نوع بیماری بالینی ناشی از این ارگانیسم سخت و دشوار است. شیوع بیماری هنگام پیک تولید و اواخر دوره تولید زیاد می شود. مرگ و میر در پرنده مبتلا ممکن است به دلیل وقوع سالپنژیت، یوفوریت و پریتونیت رخ دهد. عفونت دستگاه تنفس با این باکتری ممکن است باعث ضررهای اقتصادی زیاد به دلیل افزایش هزینه درمان گله و حتی به دلیل افزایش حذف لاشه در کشتارگاه و مرگ و میر باشد. گالی باکتریوم ممکن است به صورت عفونت اولیه و یا ثانویه منجر به سپتی سمی حاد ، باکتری امی کشنده شود. شدت علایم بالینی، طول دوره بیماری و درصد مرگ و میر بسته به فاکتورهای محیطی مثل بهداشت ضعیف، تهویه ضعیف، ضعف مدیریت و سطح آمونیاک سالن مرغداری و بیماریهای همزمان متغیر است. مطالعه روی ژن های عامل حدت گالی باکتریوم ها نشان داده است که این باکتری توانایی ایجاد ضایعات در ارگانهای تولیدمثلی مثل فولیکولیت(التهاب فولیکولهای تخمدانی)، پارگی و خونریزی فولیکولها و افت تولید تخم در مرغهای بالغ دارد. بیووار همولیتیکا مرتبا در مزارعی که نوع سیستم پرورشی نامناسب هستند به صورت عوارض و مشکلات تولیدمثلی بروز می کند.
علایم بیماری و تشخیص تفریقی
علایم عفونت با گالی باکتریوم پاتوگونومیک نبوده و ممکن است با بیماریهایی مثل نیوکاسل، آنفلوانزا و وبای مرغان اشتباه شود. علایم بیماری اختصاصی نبوده و شامل دپرسیون، اسهال، چسبندگی اطراف مقعد، افت تولید تخم در زمان پیک تولید می تواند باشد. در یک مطالعه از 496 مرغ دارای ضایعات در دستگاه تولید مثل از 23درصد اندام های مورد مطالعه گالی باکتریوم جدا شد. هر چند که بیووار همولیتیکا عامل اصلی بیماری اولیه ناشی از گالی باکتریوم هاست اما سویه های غیر همولیتیک هم در موارد پریتونیهای چرکی موضعی یا عمومی با ای کلای می تواند دخیل باشد.
شناسایی عفونت گالی باکتریوم
تایید عفونت گالی باکتریوم آناتیس به وسیله جداسازی باکتری و روش های باكتريولوژيك فنوتیپی و ژنوتیپی امکان پذیر است. در این راستا از روش های کشت، شناسایی خصوصیات شیمیایی، و روشهای مولکولی مثل زنجیره پلی مراز PCR و واکنش زنجیره پلی مراز در زمان واقعی Real-Time PCR می توان بهره جست. شناسایی سریع و اختصاصی سلول باکتری با تکنیک فلورسنت هم امکان پذیر است(FISH). البته مانند بسياري از ارگانيسم ها براي شناسائي از تكنيك فوق پيشرفته اسپكترومتري MS MALDI-TOF نيز استفاده شده است.
پیشگیری و کنترل بیماری
پیشگیری و کنترل بیماری بر پایه تولید واکسن با مشکلاتی مواجه است از جمله تولید واکسنی که بتواند بر علیه چندین سویه شایع حفاظت خوبی ایجاد کند یا به درستی بر اساس فاکتورهای حدت باکتری طراحی شود.برخی واکسن های تجاری با استفاده از سویه های شایع وجود دارد اما همه مناطق دنیا نمی توانند از آن استفاده کنند. تنها روش مطمئمن موجود برای مهار بیماری آنتی بیوتیک تراپی است. با این حال همانند بسیاری از باکتری های خانواده پاستورلاسه طیف متنوعی از مقاومت آنتی بیوتیکی در سویه های گالی باکتریوم شایع شده است. این مقاومت در برابر انواع آنتی بیوتیک ها بسته به نوع سویه و منطقه جغرافیایی ممکن است متفاوت باشد و به مطالعات بیشتر نیاز دارد. انواع مطالعات مقاومت گالی باکتریوم به انواع سولفانامیدها، تووبیوسین، تایلوزین، کلیندامایسین و پنی سیلین را گزارش کرده اند. طیف متعددی از حساسیت جدایه های گالی باکتریوم به داروهایی مثل آپرامایسین، فلورفنیکل، نئومایسین، سفتیوفور، سولفامتوکسازول/ترمتوپریم وانروفلوکساسین، جننتامایسین مشاهده شده است. علاوه بر درمان شیمیایی بکار گیری ابزارهای بهداشتی و بیوسکوریتی مانند سایر عوامل پاتوژن در مزرعه باید مد نظر قرار گیرند.
نویسندگان : سعید عطایی کچویی1 ، نجمه معتمد1 ، صبا عطائي كچوئي2
1- استاديار بخش تحقيق و تشخيص بيماري هاي طيور
2- دانشجوي كارشناسي ارشد، دانشكده علوم زيستي، دانشگاه خوارزمي
منبع : نشریه علوم مرغداری و دامپروری